Zorgen over toekomstige zorg: hangt bezorgdheid samen met een gezonde leefstijl?

Kan ik later wel de zorg krijgen die ik nodig heb?
Uit de Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen (GMVO, 18+ jaar) van 2024 blijkt dat een ruime meerderheid zich zorgen maakt over of zij in de toekomst de zorg kunnen krijgen die ze nodig hebben.

59% van de volwassen Brabanders ervaart zorgen over het kunnen krijgen van zorg in de toekomst. Vooral onder ouderen leven deze zorgen (76%). 59% van de volwassen Brabanders ervaart zorgen over het kunnen krijgen van zorg in de toekomst. Vooral onder ouderen leven deze zorgen (76%).

Het is denkbaar dat deze zorgen samenhangen met leefstijl. Zo zou het kunnen dat mensen met een gezonde leefstijl relatief weinig zorgen hebben over toekomstige zorg. Tegelijkertijd is het ook denkbaar dat mensen die zich juist veel zorgen maken een gezondere leefstijl hanteren, bijvoorbeeld omdat zij zich bewust zijn van hun eigen invloed op hun gezondheid en toekomstige zorgbehoefte. In de resultaten van de GMVO (2024) zien we echter dat er nog veel winst te behalen valt op meerdere leefstijl aspecten:

15% van de Brabanders rookt (2024). Hoewel afgenomen sinds 2016 (19%), is de daling gestagneerd sinds 2020. 15% van de Brabanders rookt (2024). Hoewel afgenomen sinds2016 (19%), is de daling gestagneerd sinds 2020.

 

41% van de Brabanders voldoet aan de Alcoholrichtlijn (2024). Dit aandeel schommelt rond de 40% sinds 2020. 41% van de Brabanders voldoet aan de Alcoholrichtlijn (2024). Dit aandeel schommelt rond de 40% sinds 2020.

 

47% van de Brabanders beweegt voldoende (2024). Dit is afgenomen in de afgelopen jaren (51% in 2016). 47% van de Brabanders beweegt voldoende (2024). Dit is afgenomen in de afgelopen jaren (51% in 2016).

 

Veel mensen maken zich dus zorgen over de beschikbaarheid van zorg in de toekomst, maar dat gaat niet vanzelfsprekend samen met een gezondere leefstijl. Dat hoeft ook niet zo vreemd te zijn: mensen ervaren vaak maar beperkte invloed op hun toekomstige zorgbehoefte. En bovendien hangen toekomstige zorgbehoefte sterk af van factoren die buiten de eigen controle liggen. Tegelijkertijd kan een gezonde leefstijl wel bijdragen aan minder zorgvraag op de lange termijn.

Hoe komt het dat ons ‘denken’ (de zorgen die we hebben) en ons ‘doen’ (onze leefstijl) zo uiteen liggen? In deze verdiepende analyse gaan we in op de relatie tussen onze ervaren gezondheid, zorgen over toekomstige zorg en leefstijl (specifiek roken, alcoholgebruik en beweging).

Merk op:

Deze verdiepende analyse gaat over zorgen over toekomstige zorgbehoefte, niet over werkelijke zorgbehoefte of zorggebruik in de toekomst. Zorgen over toekomstige zorgbehoefte gaat over het percentage mensen dat zich zorgen maakt of men (in de toekomst) de zorg kan krijgen die men nodig heeft. Deze cijfers zijn ook weergegeven per gemeente op de BrabantScan.

Relatie tussen Zorgen over Zorg en Leefstijl

Een gezonde leefstijl wordt vaak gemotiveerd door een focus op de toekomst: we weten dat ons gedrag nu invloed heeft op ons welzijn later (Allemand et al., 2025). Het hebben van zorgen over onze toekomst kan een trigger zijn om negatieve uitkomsten in de toekomst te voorkomen, ook als het gaat om onze gezondheid (Kapoor & Tagat, 2021).

 

Onderzoek tijdens de coronapandemie liet zien dat mensen die zich meer zorgen maakten over hun gezondheid ook vaker hun handen wasten en meer thuisbleven. Dit suggereert dat het hebben van meer zorgen samenhangt met gezondere gedragingen (Kapoor & Tagat, 2021). Maar: dit gaat over specifiek gezond gedrag om acute gezondheidsgevaren te voorkomen, zoals in dit geval het oplopen van COVID. Hoe zit het met lange termijn gezondheidsgedrag (zoals roken, bewegen en alcoholgebruik) om toekomstige zorg te voorkomen?

Geloven in ons eigen kunnen (ook wel zelf-effectiviteit) is volgens het Health Belief Model een van de belangrijke bepalers voor de vraag of we een gezonde leefstijl hanteren (Alyafei, 2025; Morrow, 2019; van ’t Spijker, 2021). Als we het gevoel hebben zelf de controle te hebben (regie te hebben) over ons leven, hebben we ook vaak het geloof dat we zelf iets kunnen doen aan onze gezondheid; daardoor zijn we ook eerder geneigd gezonder te leven.

Hangt het hebben van zorgen over toekomstige zorgbehoefte samen met een gezondere leefstijl in het heden? En draagt een gevoel van regie over het eigen leven daaraan bij? Of werken deze zorgen en regie juist averechts, doordat ze bijvoorbeeld stress of een gevoel van machteloosheid veroorzaken, waardoor we ons niet gezonder gaan gedragen?

De verdiepende analyse

We onderzochten of het hebben van zorgen over het kunnen krijgen van zorg in de toekomst samenhangt met ervaren gezondheid en leefstijl aspecten (roken, alcoholgebruik en bewegen). We keken daarbij ook of het gevoel van regie over het eigen leven (als proxy voor zelf-effectiviteit) een bepaler is voor de samenhang tussen het hebben van zorgen over de beschikbaarheid van zorg en de (ervaren) gezondheid. Dit onderzochten we op de data van de Gezondheidsmonitor Volwassen en Ouderen (2024) Brabantbreed (regio West-Brabant, Hart voor Brabant en Brabant-Zuidoost).

Belangrijk

We spreken hier over samenhang tussen de onderzochte factoren en doen hier geen uitspraken over oorzakelijkheid. Deze resultaten laten dus zien óf er een relatie is tussen factoren, maar geven niet aan welke factor de andere veroorzaakt.

Wat zien we in de resultaten?

Ervaren gezondheid & Zorgen over toekomstige zorg

Het hebben van meer zorgen over toekomstige zorg hangt samen met een slechtere ervaren gezondheid. Dus, ervaren we onze eigen gezondheid als slecht, dan hebben we over het algemeen ook meer zorgen over het kunnen krijgen van zorg in de toekomst. Daarnaast hangt het hebben van meer zorgen samen met een lager gevoel van regie: als we dus weinig gevoel van regie hebben over ons eigen leven, gaat dat dus over het algemeen samen met meer zorgen over toekomstige zorg.

Regie over eigen leven per categorie van Zorgen over toekomstige zorg

In deze grafiek kan je zien dat de groep die (helemaal) geen zorgen ervaart over het kunnen krijgen van zorg in de toekomst (helemaal oneens / beetje oneens), gemiddeld genomen een groter gevoel van regie ervaart over het eigen leven, vergeleken met de groepen die wel zorgen hebben (helemaal eens / beetje eens):

Score Regie over eigen leven

Een hogere score op regie betekent meer regie over het eigen leven. De scores variëren tussen 7 (= weinig gevoel van regie) en 35 (= veel gevoel van regie).

Ervaart zorgen over het kunnen krijgen van zorg in de toekomst Onvoldoende regie over eigen leven Matig regie over eigen leven Veel regie over eigen leven Totaal
Helemaal of beetje oneens (geen zorgen) 5% 73% 22% 100%
Niet eens/niet oneens (neutraal) 8% 81% 11% 100%
Helemaal of beetje eens (veel zorgen) 15% 76% 9% 100%

Een betere ervaren gezondheid hangt samen met meer bewegen en minder roken, maar hangt niet samen met alcoholgebruik. Daarnaast hangt een betere ervaren gezondheid samen met een groter gevoel van regie: mensen die veel regie over het eigen leven ervaren, rapporteren dus over het algemeen ook vaker een betere ervaren gezondheid.

Regie over eigen leven per categorie van Ervaren Gezondheid

In deze grafiek kan je zien dat de groep die zijn gezondheid als (zeer) goed ervaart, gemiddeld genomen een groter gevoel van regie ervaart over het eigen leven, vergeleken met de groepen die hun gezondheid als (zeer) slecht ervaren:

Score Regie over eigen leven

Een hogere score op regie betekent meer regie over het eigen leven. De scores variëren tussen 7 (= weinig gevoel van regie) en 35 (= veel gevoel van regie).

Ervaart eigen gezondheid als Onvoldoende regie over eigen leven Matig regie over eigen leven Veel regie over eigen leven Totaal
(Zeer) goed 5% 80% 15% 100%
Gaat wel 24% 72% 4% 100%
(Zeer) slecht 58% 41% 1% 100%

Bewegen

Een goede ervaren gezondheid hangt samen met meer bewegen. Het hebben van zorgen over het kunnen krijgen van zorg in de toekomst hangt ook samen met de mate waarin we bewegen, maar deze relatie is zeer zwak en verwaarloosbaar. Ook een groter gevoel van regie over ons eigen leven hangt samen met meer bewegen, maar deze relatie is eveneens zwak.

Regie over eigen leven per groep van beweeg-uren

In deze grafiek kan je zien dat de groep die meer uren per week bewegen (bijvoorbeeld meer dan 56 uur) gemiddeld genomen een groter gevoel van regie ervaart over het eigen leven, vergeleken met de groepen die minder uren bewegen:

Score Regie over eigen leven

Een hogere score op regie betekent meer regie over het eigen leven. De scores variëren tussen 7 (= weinig gevoel van regie) en 35 (= veel gevoel van regie).

Beweegt Onvoldoende regie over eigen leven Matig regie over eigen leven Veel regie over eigen leven Totaal
Minder dan 16 uur per week 22% 69% 8% 100%
16-27 uur per week 12% 77% 11% 100%
27-41 uur per week 10% 78% 12% 100%
41-56 uur per week 7% 80% 13% 100%
56 uur per week of meer 9% 77% 14% 100%

Alcohol en roken

Het alcoholgebruik (aantal glazen alcohol per week) van inwoners lijkt niet samen te hangen met de ervaren gezondheid en de zorgen die we hebben over de toekomstige zorg. Het maakt dus weinig uit hoe goed we onze gezondheid ervaren en hoeveel zorgen we hebben over het krijgen van toekomstige zorg voor het aantal glazen in de week dat we drinken (en vice versa). We zien wel een relatie met gevoel van regie over het eigen leven, maar deze relatie is zwak: meer regie over ons eigen leven hangt samen met meer glazen alcohol per week.

Regie over eigen leven per groep van alcoholgebruik

In deze grafiek kan je zien dat de groep die meer glazen alcohol per week drinken (bijvoorbeeld 4 tot 10 glazen) gemiddeld genomen een groter gevoel van regie ervaart over het eigen leven, vergeleken met de groepen die geen alcohol (0 glazen per week) drinken.

Dit betekent niet dat alcohol drinken meer gevoel van regie geeft; het is goed mogelijk dat de samenhang die te zien is komt doordat bijvoorbeeld de groep geheelonthoudersgeheelonthouders om een andere reden minder regie ervaren.

Score Regie over eigen leven

Een hogere score op regie betekent meer regie over het eigen leven. De scores variëren tussen 7 (= weinig gevoel van regie) en 35 (= veel gevoel van regie).

Aantal glazen alcohol per week Onvoldoende regie over eigen leven Matig regie over eigen leven Veel regie over eigen leven Totaal
0 glazen 21% 71% 8% 100%
half tot 1 glas 11% 78% 11% 100%
1 tot 4 glazen 9% 79% 12% 100%
4 tot 10 glazen 8% 79% 13% 100%
Meer dan 10 glazen 11% 76% 13% 100%

Mensen met een goede (ervaren) gezondheid roken minder vaak dan mensen met een slechtere (ervaren) goede gezondheid. Het hebben van zorgen over toekomstige zorg en het gevoel van regie over het eigen leven hangen hier niet mee samen.

Conclusie

  • Veel inwoners in Brabant maken zich zorgen over het kunnen krijgen van zorg in de toekomst. Het ervaren van meer zorgen hangt samen met een minder goede ervaren gezondheid. Daarentegen hangen zorgen over toekomstige zorg niet vanzelfsprekend samen met leefstijl: de relatie met alcoholgebruik en beweging is klein en verwaarloosbaar en we vonden geen relatie met roken.

  • Een sterker gevoel van regie hangt samen met minder zorgen over toekomstige zorg, een betere ervaren gezondheid, meer alcoholgebruik en meer beweging. Deze relaties zijn weliswaar zwak, maar wel richtinggevend. Een mogelijke verklaring voor deze relatie kan zijn dat mensen met een goede ervaren gezondheid ook beter in staat zijn om zelf invloed uit te oefenen op hun eigen gezondheid en leefomgeving. Voor mensen met een minder goed ervaren gezondheid (bijvoorbeeld door een fysieke beperking of chronische ziekte), kan het juist lastiger zijn om regie te ervaren, waardoor zorgen over de toekomst eerder relevant en aanwezig zijn, en bewegen en alcoholgebruik minder vanzelfsprekend is.

  • Zorgen over toekomstige zorg zijn dus wijdverbreid, maar hangen op zichzelf niet of nauwelijks samen met een gezonde leefstijl. De zorg “kan ik later wel de zorg krijgen die ik nodig heb?” lijkt dus in het dagelijks leven los te staan van de leefstijl keuzes in het hier en nu. Misschien ook niet gek dat we die zorg niet direct associëren met onze leefstijl. Wanneer iemand bijvoorbeeld in een bepaalde situatie een ongezonde voedingskeuze maakt, is diegene vermoedelijk niet bewust bezig met de invloed daarvan op zijn/haar zorgbehoefte in de toekomst. Bewustwording van de invloed van leefstijl op latere zorgbehoefte is ingewikkeld en voelt abstract - die toekomst is immers nog zó ver weg - maar wél relevant. Mensen bewust kunnen maken hiervan is een eerste stap richting een gezondere leefstijl, maar op zichzelf niet genoeg: het daadwerkelijk omzetten van het inzicht/intentie in een gezonde leefstijl blijft een grote uitdaging en het bieden van een gezonde leef- en voedselomgeving is daarbij noodzakelijk.

  • Dit was de eerste keer dat in de Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen volwassenen werden gevraagd naar hun zorgen over toekomstige zorg. We weten dus nog niet wat de trend is van deze zorgen over toekomstige zorgbehoefte: stijgt of daalt het aandeel inwoners met zorgen over tijd? Het zou dus interessant zijn om na de volgende monitor in 2028 deze trend onder de loep te nemen, specifiek in relatie tot verschillende leefstijl aspecten.

Referenties

Allemand, M., Hill, K. C., & Hill, P. L. (2025). Perceptions of the future and health behavior in adulthood. The International Journal of Aging and Human Development, 101(2), 247-262. https://doi.org/10.1177/00914150241268018

Kapoor, H. & Tagat, A. (2021). Worry much? Preventive health behaviours related to worry across countries amid COVID-19. Journal of Health Psychology, 27(5), 1125-1136. https://doi.org/10.1177/1359105321999090

Alyafei, A., & Easton-Carr, R. (2025). The health belief model of behavior change. In book: Treasure Island (FL). StatPearls Publishing, 2025. https://www.researchgate.net/publication/389551670_The_Health_Belief_Model_of_Behavior_Change

Van ’t Spijker, A. (2021, 31 augustus). Health belief model [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=SY7ozllaYUo

Morrow, M. (2019, 29 mei). Why Self-Efficacy matters [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=agwsjYg9hJ8

Colofon


Wil je meer informatie?
Neem dan contact op met het onderzoeksteam in jouw regio:

Bekijk ook eens de BrabantScan voor meer cijfers en publicaties over de gezondheid van inwoners:


Logo GGD West-Brabant, Hart voor Brabant, Brabant-Zuidoost